Praca naukowca często kojarzy się z długotrwałymi badaniami w laboratoriach, bibliotekach oraz publikowaniem prac naukowych. Aktualnie nieodłączną częścią działalności badaczy w uczelniach i instytutach stało także się przygotowywanie wniosków grantowych, których celem jest uzyskanie finansowania na opisane w tych wnioskach badania i aktywności naukowe. W zależności od wymagań danego konkursu ogłoszonego przez instytucję finansującą wnioski różnią się co do treści – jedne są dość ogólne, inne zawierają już zaawansowany opis badań.
Wśród różnych prac tworzonych przez naukowców pojawia się zatem swoisty wytwór intelektu, który stanowi pewne preludium do kolejnych utworów, jakie mają powstać na jego podstawie w wyniku jego implementacji.
A zatem, czy zatem wnioskowi grantowemu możemy przypisać cechy utworu?
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz. U. z 2025 r. poz. 24 – dalej jako PrAut) przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). Jedną z kluczowych przesłanek ochrony prawnoautorskiej – poza indywidualnym charakterem oraz ustaleniem – jest oryginalność stworzonego dzieła. W piśmiennictwie postrzega się ją w ujęciu subiektywnym, jak i obiektywnym. Subiektywne podejście zakłada, że przesłanka ta jest zrealizowana wówczas, gdy istnieje subiektywnie nowy wytwór intelektu (A. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, 2016, s. 49). Z kolei, w myśl koncepcji obiektywnej nacisk położony jest na obiektywne wzbogacenie dotychczasowego stanu rzeczy wyrażające się w niepowtarzalności stworzonego dzieła (M. Poźniak-Niedzielska, w: System Prawa Prywatnego, t. 13, Warszawa 2003, s. 8–9.).
Wydaje się, że w przypadku wielu naukowych wniosków grantowych cecha oryginalności występuje. Jednakże istotny przy ocenie praw do takiego projektu jest także art. 1 ust. 2(1) PrAut, zgodnie z którym nie są objęte ochroną m.in. odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne. Dlaczego jest to tak ważne? Dlatego, iż to treść wniosku będzie przesądzała o tym, czy mamy już do czynienia z prawnie chronionym utworem, czy jedynie z pomysłem, ideą, pewnym ogólnym zarysem badań, który utworem w rozumieniu prawa nie jest. W doktrynie wskazuje się także, że „Sama zatem «idea» dzieła naukowego stanowiąca jego istotną treść nie jest objęta ochroną prawnoautorską, należy do tzw. elementów wolnych utworu. Odmiennej natomiast ocenie prawnej podlega forma, uzewnętrznienie tej idei w utworze naukowym” (Gazeta Prawnicza” 1979/23, s. 8, w opracowaniu J. Sokołowskiego oraz K. Piaseckiego, cyt. za: A. Niewęgłowski w: Prawo autorskie. Komentarz, Warszawa 2021, art. 1.) Niemniej nie można nie zauważyć, że w orzecznictwie za utwory w rozumieniu prawa autorskiego uznano np. testy psychologiczne (wyrok WSA w Warszawie z 9.01.2006 r., II SA/Wa 2043/05 ONSA WSA 2008/6, poz. 99), czy program ofert szkoleniowych (wyrok NSA w Warszawie z 13.10.2005 r., FSK 2253/04, LEX nr 173097).
W każdym razie dorobek dotychczasowego orzecznictwa w przedmiotowej sprawie sugeruje, że głównym kryterium wyznaczającym granicę między utworem a pomysłem stanowi stopień zindywidualizowania dzieła. Sąd Apelacyjny w Warszawie bowiem uznał, że każdy pomysł korzysta z ochrony prawnoautorskiej, o ile jest wystarczająco zindywidualizowany i twórczy oraz jeżeli został utrwalony w jakiejkolwiek postaci (wyrok SA w Warszawie z dnia 18 października 2011 r., VI ACa 496/11, LEX).
Czy w sytuacji, kiedy wnioskowi grantowemu nie możemy przypisać cech utworu twórcy przysługują do niego jakieś prawa?
Jeśli treść wniosku grantowego przesądza o tym, że nie jest on na tyle skonkretyzowany – np. zawiera jedynie ogólne koncepcje i opisy, by stanowić utwór, to wówczas twórcy nie przysługą prawa autorskie osobiste i majątkowe do takiego dzieła. Jednakże nie ma przeszkód, by wniosek grantowy postrzegać jako dobro osobiste jego twórcy podlegające ochronie przewidzianej w art. 23 i 24 Kodeksu cywilnego (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1061, 1237 – dalej jako: KC). Przepis art. 23 KC wymienia bowiem otwarty katalog dóbr osobistych człowieka, w którym znalazła się m.in. twórczość naukowa.
A komu przysługują prawa autorskie do wniosku grantowego będącego utworem? Zachęcamy do lektury kolejnego wpisu w ramach Strefy Eksperckiej.
r.pr. Barbara Pietrzyk-Tobiasz
***
Kancelaria dla Nauki świadczy pomoc prawną z zakresu prawa własności intelektualnej dla studentów, naukowców i podmiotów systemu szkolnictwa. W razie potrzeby zachęcamy do kontaktu z ekspertami Kancelarii.
